Ο Θεσμός της Διαμεσολάβησης, προκλήσεις και προοπτικές
Διεθνώς, η αποτελεσματική προσέγγιση και διευθέτηση των συγκρούσεων αντιμετωπίζεται ως μια από τις κρισιμότερες παραμέτρους για την επιτυχή επιχειρηματική δραστηριότητα, με παράλληλη διαφύλαξη των συμφερόντων και των αναγκών και των δύο πλευρών.
Η διαμεσολάβηση αποτελεί την «κορωνίδα» των εναλλακτικών μεθόδων επίλυσης διαφορών (των ADR συστημάτων, όπως είναι διεθνώς γνωστά). Με ρίζες στις αγγλοσαξονικές έννομες τάξεις στο β΄ μισό του προηγούμενου αιώνα, η διαμεσολάβηση δεν άργησε να αποκτήσει έδαφος εφαρμογής, σε περισσότερα πεδία της κοινωνικής συμβίωσης και της οικονομικής δραστηριότητας. Οικογένεια, αθλητισμός, σχολείο, εμπόριο και -φυσικά- εργασία.
Τι είναι, όμως, η διαμεσολάβηση;
Η θεωρία μας λέει πως πρόκειται για μία διαρθρωμένη διαδικασία, στην οποία δύο ή περισσότερα μέρη μιας διαφοράς επιχειρούν εκουσίως να επιλύσουν με συμφωνία τη διαφορά αυτή με τη βοήθεια διαμεσολαβητή. Ενός τρίτου (ανεξάρτητου, αμερόληπτου και ουδέτερου) προσώπου σε σχέση με τα μέρη μιας διαφοράς, από́ το οποίο εκείνα ζητούν να τα βοηθήσει να την επιλύσουν με κατάλληλο και αποτελεσματικό́ τρόπο. Έχει ειδική εκπαίδευση και δεξιότητες, δεν είναι δικαστής, δεν παίρνει δηλαδή αυτός την απόφαση επί της διαφοράς, αλλά διευκολύνει να καταλήξουν σε αυτή τα ίδια τα μέρη.
Η διαδικασία της διαμεσολάβησης έχει ευέλικτο χαρακτήρα και καθορίζεται από τον διαμεσολαβητή σε συνεννόηση με τα μέρη. Η παρουσία πληρεξουσίων δικηγόρων είναι υποχρεωτική. Η διαμεσολάβηση διενεργείται σε κοινές ή και κατ’ ιδίαν συναντήσεις του διαμεσολαβητή με τα μέρη και τους νομικούς παραστάτες τους. Ο διαμεσολαβητής διερευνά την ουσία της υπόθεσης και βοηθά τα μέρη να διαπραγματευθούν στη βάση των πραγματικών συμφερόντων τους και όχι των αρχικών θέσεών τους.
Η όλη διαδικασία είναι απολύτως εμπιστευτική, οι δε πληροφορίες που ανταλλάσσονται είναι απόρρητες. Η τελική συμφωνία -και εδώ εντοπίζεται, κατά τη γνώμη μου, το βασικό πλεονέκτημα του θεσμού- μπορεί να αποτελέσει εκτελεστό τίτλο, ισοδύναμο με δικαστική απόφαση, ύστερα από την κατάθεσή του στη γραμματεία του αρμόδιου Πρωτοδικείου, αν κάποιο από τα μέρη το ζητήσει.
Στην Ελλάδα, ο θεσμός εισήχθη για πρώτη φορά, δέκα χρόνια πριν, ως εναλλακτική, εξωδικαστική μέθοδος επίλυσης διαφορών στη χώρα μας, με το νόμο 3898/2010. Προσφάτως, βέβαια, τροποποιήθηκε το ισχύον δίκαιο, με τα άρθρα 178-206 του ν. 4215/2018, που είναι αλήθεια ότι ψηφίσθηκε χωρίς να προηγηθεί επαρκής διαβούλευση με τη νομική κοινότητα και τους κοινωνικούς εταίρους. Τέλος με το ν. 4640/2019 θεσπίστηκε ένα νέο πλαίσιο για τη Διαμεσολάβηση σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις, με τον οποίο προβλέθηκε η Υποχρεωτική Αρχική Συνεδρία (ΥΑΣ) για μέρος των οικογενειακών υποθέσεων, καθώς και για υποθέσεις υλικού αντικειμένου πάνω από 30.000 ευρώ, οι οποίες σε περίπτωση εκδίκασής τους θα υπάγονταν στην Τακτική Διαδικασία ενώπιον των Μονομελών και των Πολυμελών Πρωτοδικείων.
Σ’ αυτήν τη διεθνή τάση και την κοινωνική αναγκαιότητα έρχεται να συμπαραταχθεί, στην Ελλάδα, ο ΟΠΕΜΕΔ. Μια πρωτοφανής για τα ευρωπαϊκά δεδομένα θεσμική σύμπραξη των είκοσι σημαντικότερων φορέων της οικονομικής και κοινωνικής ζωής, του συνόλου των κοινωνικών εταίρων και του επιστημονικού κόσμου της χώρας. Σταθερός αρμός της ειλικρινούς αυτής συνεννόησης των είκοσι φορέων αποτελεί η κοινή δέσμευσή τους για την ενεργό προώθηση της διαμεσολάβησης και των λοιπών μεθόδων εναλλακτικής επίλυσης διαφορών στην Ελλάδα, όπως είναι ιδίως η δικαστική μεσολάβηση και η διαιτησία.
Ο ΟΠΕΜΕΔ είναι η πλατφόρμα στην οποία συναντώνται και συνδιαλέγονται σήμερα όλοι οι ενεργοί φορείς της επιχειρηματικότητας, του εμπορίου αλλά και του κόσμου της εργασίας, για να ενθαρρύνουν έμπρακτα και ενεργά τη χρήση φιλικών, εξωδικαστικών τρόπων διευθέτησης των διαφορών.
Καταλήγοντας, αντί πολλών σκέψεων, θα ήθελα να επαναλάβω μια κεντρική παραδοχή:
Η διευθέτηση των διαφορών με διαμεσολάβηση δεν είναι ούτε επιστημονική φαντασία, ούτε θεωρητική κατασκευή.
Είναι μια ρεαλιστική, αποτελεσματική επιλογή, με άμεσα και βιώσιμα αποτελέσματα, που υπερβαίνουν τα στενά όρια μίας επιχείρησης. Η ταχεία, ανώδυνη και αμοιβαία επωφελής επίλυση των συγκρούσεων έχει πολύ ευρύτερη σημασία, για την οικονομία, τον κόσμο της εργασίας, το κοινωνικό σύνολο. Είναι μία λύση πολιτισμού.
Σας ευχαριστώ θερμά.
Νικόλας Κανελλόπουλος
Δικηγόρος – Διαμεσολαβητής
Γενικός Γραμματέας
Οργανισμού Προώθησης Εναλλακτικών
Μεθόδων Επίλυσης Διαφορών (ΟΠΕΜΕΔ)